در دنیای حفاظت الکتریکی، دو واژه به طور مداوم و متاسفانه به اشتباه به جای یکدیگر به کار می‌روند: صاعقه گیرو برقگیر.این سردرگمی تنها به افراد عادی محدود نمی‌شود و حتی گاهی در میان فعالان حوزه برق نیز دیده می‌شود. آیا این دو واقعا یکسان هستند؟ اگر نه، تفاوت آن‌ها در چیست؟ آیا ممکن است به یکی از آن‌ها نیاز داشته باشیم اما به دیگری نه؟
پاسخ کوتاه و قاطع این است: خیر، این دو تجهیز به هیچ وجه یکسان نیستند. آن‌ها دو سرباز متفاوت در یک ارتش حفاظتی هستند که هر کدام برای مقابله با یک تهدید کاملا مجزا طراحی شده‌اند. درک تفاوت بنیادین بین این دو، اولین و مهم‌ترین قدم برای طراحی یک سیستم حفاظتی کامل و موثر است. در این مقاله از نوآوران برق پارسیان، یک بار برای همیشه این ابهام را برطرف کرده و نقش هر یک را در جایگاه خود تشریح می‌کنیم.
بررسی صاعقه گیر و برقگیر
صاعقه گیر (Lightning Rod/Arrester) محافظی در برابر برخورد مستقیم
همانطور که در مقالات پیشین به تفصیل توضیح دادیم، وظیفه اصلی سیستم صاعقه گیر، حفاظت از یک ساختمان یا سازه در برابر برخورد مستقیم صاعقه است. این سیستم یک سپر دفاعی خارجی است. هدف آن ایجاد یک مسیر امن و کنترل‌شده برای جریان عظیم صاعقه از بالاترین نقطه ساختمان به سمت زمین است تا از آتش‌سوزی، تخریب سازه و خطرات جانی جلوگیری کند.
- محل نصب: در بالاترین نقاط ساختمان (روی بام، دکل‌ها و برج‌ها).
- وظیفه اصلی: جذب کنترل‌شده ضربه مستقیم صاعقه و هدایت جریان آن به زمین.
- آنالوژی ساده: صاعقه گیر مانند سیستم بام و ناودان یک خانه است. باران (صاعقه) را از بالاترین نقطه جمع‌آوری کرده و از طریق یک مسیر مشخص (ناودان یا هادی نزولی) به زمین هدایت می‌کند تا از نفوذ آب به داخل خانه و آسیب به آن جلوگیری کند.
برقگیر (Surge Arrester/Protector) سپری در برابر موج‌های ولتاژ
در مقابل، برقگیر یک تجهیز حفاظتی داخلی است که وظیفه‌اش حفاظت از تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی در برابر موج‌های ناگهانی و گذاری ولتاژ (Surges) است. این موج‌های ولتاژ، پیک‌های بسیار کوتاه‌مدت اما قدرتمندی هستند که می‌توانند از طریق خطوط برق، تلفن یا دیتا وارد ساختمان شده و تمام دستگاه‌های متصل به آن‌ها را در یک لحظه بسوزانند.
منشا این موج‌های ولتاژ می‌تواند متفاوت باشد:
- صاعقه‌ای که در نزدیکی خطوط برق رخ می‌دهد: حتی اگر صاعقه مستقیما به ساختمان شما برخورد نکند، برخورد آن به خطوط انتقال نیرو در چند کیلومتری شما می‌تواند یک موج ولتاژ عظیم را به سمت خانه شما روانه کند.
- عملیات کلیدزنی در شبکه برق: خاموش و روشن شدن موتورهای بزرگ صنعتی یا عملیات کلیدزنی در پست‌های برق نیز می‌تواند موج‌های ولتاژ مخربی را در شبکه ایجاد کند.
برقگیر مانند یک شیر اطمینان عمل می‌کند. در شرایط عادی، هیچ کاری انجام نمی‌دهد. اما به محض اینکه ولتاژ خط از یک حد آستانه مشخص فراتر رود، برقگیر در کسری از ثانیه فعال شده و مسیر را برای تخلیه این ولتاژ اضافی به سمت سیستم زمین باز می‌کند.
- محل نصب: داخل تابلوهای برق، در ورودی کنتور، کنار پریزهای برق و نزدیک به تجهیزات حساس.
- وظیفه اصلی: شناسایی ولتاژهای اضافی گذرا و منحرف کردن آن‌ها به سمت زمین.
- آنالوژی ساده: برقگیر مانند شیر اطمینان فشار در سیستم لوله‌کشی آبگرمکن است. اگر فشار آب به طور ناگهانی بالا رود، این شیر باز شده و فشار اضافی را تخلیه می‌کند تا از ترکیدن مخزن و آسیب به سیستم جلوگیری کند.
جدول مقایسه صاعقه گیر در برابر برقگیر
| ویژگی | صاعقه گیر (Lightning Rod System) | برقگیر (Surge Arrester) |
| هدف حفاظت | حفاظت از ساختمان و سازه | حفاظت از تجهیزات الکتریکی |
| نوع تهدید | ضربه مستقیم صاعقه | موج ولتاژ گذرا (Surge) در خطوط |
| محل نصب | خارج ساختمان (بام و دکل) | داخل ساختمان (تابلو برق و پریز) |
| مکانیسم | هدایت جریان عظیم صاعقه | منحرف کردن ولتاژ اضافی |
| سطح ولتاژ | ولتاژهای بسیار بالا (میلیون‌ها ولت) | ولتاژهای نسبتا پایین‌تر (هزاران ولت) |
| سطح جریان | جریان‌های بسیار بالا (ده‌ها تا صدها کیلوآمپر) | جریان‌های پایین‌تر (چند ده کیلوآمپر) |
آیا به هر دو نیاز داریم؟
حالا که تفاوت‌ها روشن شد، درک این نکته ضروری است که صاعقه گیر و برقگیر رقیب یکدیگر نیستند، بلکه مکمل یکدیگرند. نصب یک سیستم صاعقه گیر بدون داشتن برقگیرهای مناسب، مانند داشتن یک ارتش با نیروی هوایی قدرتمند اما بدون دفاع زمینی است.
وقتی صاعقه به سیستم صاعقه گیر شما برخورد می‌کند، با وجود اینکه جریان اصلی به زمین هدایت می‌شود، اما میدان الکترومغناطیسی قدرتمند ناشی از آن، ولتاژهای القایی بسیار بالایی را در تمام سیم‌کشی‌های داخل ساختمان (برق، شبکه، تلفن) ایجاد می‌کند. این ولتاژهای القایی همان موج‌های مخربی هستند که تنها برقگیرها قادر به مهار آن‌ها هستند. بنابراین، یک حفاظت کامل و لایه‌لایه، نیازمند هر دوی این سیستم‌هاست.
سخن پایانی
صاعقه گیر از خانه شما محافظت می‌کند، برقگیر از وسایل داخل آن. یکی با تهدید خارجی می‌جنگد و دیگری با پیامدهای داخلی آن. درک این تفاوت نه تنها دانش فنی شما را افزایش می‌دهد، بلکه به شما کمک می‌کند تا با سرمایه‌گذاری صحیح و هوشمندانه، یک چتر حفاظتی کامل و 360 درجه برای دارایی‌های ارزشمند خود فراهم آورید.
برای طراحی یک سیستم حفاظت یکپارچه که شامل هر دو بخش حفاظت خارجی (صاعقه گیر) و داخلی (برقگیر) باشد، می‌توانید بر روی تخصص و تجربه تیم فنی نوآوران برق پارسیان حساب ویژه باز کنید.
بدون دیدگاه