در هر سیستم برق‌رسانی، یکی از حیاتی‌ترین عناصر ایمنی و عملکرد صحیح، وجود یک مسیر مناسب برای تخلیه جریان‌های نشتی، اضافه ولتاژها و صاعقه است. این مسیر همان چیزی است که در صنعت برق به آن چاه ارت گفته می‌شود. وجود چاه ارت مؤثر نه‌تنها موجب افزایش ایمنی پرسنل و تجهیزات می‌شود، بلکه عملکرد سیستم‌های حفاظتی مانند کلیدهای RCD و فیوزها را نیز تضمین می‌کند.
در این مقاله، با زبانی فنی و رسمی، به بررسی ماهیت چاه ارت، دلایل اهمیت آن در پروژه‌های الکتریکی، استانداردهای مرتبط، و جایگاه آن در الزامات ایمنی خواهیم پرداخت.
تعریف چاه ارت
چاه ارت (Earth Pit) ساختاری استوانه‌ای‌ست که درون زمین حفر شده و در آن، الکترودهایی (اغلب از جنس مس یا گالوانیزه) همراه با مواد کاهنده مقاومت قرار می‌گیرند. هدف از این چاه، فراهم‌کردن یک مسیر کم‌مقاومت برای تخلیه ایمن جریان‌های غیرعادی به زمین است.
کاربردهای چاه ارت در سیستم‌های برق
چاه ارت در انواع پروژه‌ها، از ساختمان‌های مسکونی گرفته تا تأسیسات صنعتی، بیمارستان‌ها، دیتا سنترها، پست‌های برق و خطوط انتقال کاربرد دارد. مهم‌ترین دلایل استفاده از چاه ارت عبارت‌اند از:
- جلوگیری از شوک الکتریکی به انسان در صورت تماس غیرمستقیم با تجهیزات برقی
- افزایش دقت عملکرد تجهیزات حفاظتی نظیر RCD، RCCB یا ELCB
- تخلیه بارهای استاتیکی یا جریان‌های نشتی به زمین
- جلوگیری از آسیب به تجهیزات الکترونیکی حساس
- ایفای نقش حیاتی در سیستم ارتینگ صاعقه‌گیرها (LPS)
اجزای اصلی چاه ارت
یک چاه ارت استاندارد معمولا شامل اجزای زیر است:
| بخش | توضیح |
| الکترود اصلی | میله یا صفحه مسی / گالوانیزه برای اتصال به خاک |
| مواد کاهنده مقاومت | ترکیباتی مانند بنتونیت، ژل کاهنده، نمک و زغال |
| محفظه بازدید | جعبه پلاستیکی یا بتنی روی چاه برای دسترسی و تست |
| سیم یا تسمه ارت | اتصال دهنده تجهیزات به الکترود زمین |
ویژگی‌های یک چاه ارت استاندارد
برای اینکه یک چاه ارت مؤثر باشد، باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
- مقاومت چاه کمتر از ۵ اهم باشد (در مکان‌های حساس: کمتر از ۲ اهم)
- از الکترود با طول و جنس مناسب استفاده شود (استاندارد IEC/BS)
- عمق حفر چاه متناسب با شرایط اقلیمی و نوع خاک باشد.
- مواد کاهنده با کیفیت و با میزان مناسب استفاده شود.
- دارای محفظه بازدید دائمی برای تست و نگهداری باشد.
استانداردها و الزامات قانونی مربوط به چاه ارت
در ایران، استانداردهای مرتبط با ارتینگ شامل:
- مقررات ملی ساختمان مبحث ۱۳
- استاندارد ISIRI 11024
- راهنمای شرکت توانیر و نظام مهندسی برق
- همچنین استانداردهای بین‌المللی مانند IEC 60364-5-54 و IEEE Std 142 (Green Book)
مطابق این استانداردها، تمامی ساختمان‌های جدید، به‌ویژه کاربری‌های صنعتی، تجاری و درمانی، موظف به داشتن سیستم ارت با مقاومت مجاز و تست‌شده هستند.
اهمیت دوره‌ای تست و نگهداری چاه ارت
مقاومت چاه ارت به مرور زمان ممکن است افزایش یابد (مثلا بر اثر خشک‌شدن خاک یا خوردگی اتصالات). به همین دلیل توصیه می‌شود:
- سالانه یک بار تست مقاومت زمین انجام شود.
- از دستگاه تستر ارت سه سیمه استفاده گردد.
- نتایج تست به‌صورت رسمی ثبت و نگهداری شود.
خلاصه
چاه ارت نه‌تنها یک الزام قانونی، بلکه سنگ‌بنای ایمنی در هر سیستم برق‌رسانی است. عدم اجرای صحیح یا تست منظم آن می‌تواند به بروز خسارات جانی، مالی و حتی قانونی منجر شود. طراحی و اجرای اصولی چاه ارت، همراه با استفاده از مواد مناسب و تست دوره‌ای، تضمین‌کننده یک سیستم ایمن، پایدار و منطبق با استانداردهای جهانی است.
شرکت نوآوران برق پارسیان با تخصص در طراحی و اجرای سیستم‌های ارتینگ صنعتی، همواره رعایت دقیق ضوابط ایمنی، کیفیت اجرا و مستندسازی تست‌ها را در اولویت پروژه‌های خود قرار داده است.
بدون دیدگاه