کلید سلکتوری (کلید گردان)؛ راهنمای انتخاب و کاربرد در تابلو برق

در کنار پوش باتون‌ها که وظیفه صدور فرمان‌های لحظه‌ای را بر عهده دارند، دسته دیگری از تجهیزات فرمان بر روی درب تابلو برق خودنمایی می‌کنند که وظیفه‌شان، انتخاب یک حالت کاری پایدار برای سیستم است. این تجهیزات که با نام‌های کلید سلکتوری (Selector Switch) یا کلید گردان (Rotary Switch) شناخته می‌شوند، به اپراتور اجازه می‌دهند تا منطق عملکردی یک مدار را به صورت دستی تعیین کند.

اگر پوش باتون را به بوق خودرو تشبیه کنیم که فقط تا زمانی که فشرده شده صدا می‌دهد، کلید سلکتوری مانند دنده خودرو است؛ شما یک حالت (مثلا حرکت، خلاص یا دنده عقب) را انتخاب می‌کنید و سیستم تا فرمان بعدی شما، در همان حالت باقی می‌ماند. درک عملکرد و انواع این کلیدها، برای طراحی مدارهای فرمان کارآمد و ایمن ضروری است. در این راهنمای تخصصی از نوآوران برق پارسیان، به بررسی کامل این تجهیزات کنترلی می‌پردازیم.

ساختار و اساس کار کلید سلکتوری

یک کلید سلکتوری از یک عملگر گردان (که می‌تواند یک اهرم کوتاه، بلند یا یک سوئیچ کلیددار باشد) و مجموعه‌ای از بلوک‌های کنتاکت در پشت آن تشکیل شده است. با چرخاندن عملگر و قرار دادن آن در یکی از حالت‌های مشخص (Positions)، وضعیت کنتاکت‌های داخلی تغییر کرده و مسیرهای مختلفی را در مدار فرمان باز یا بسته می‌کند.

ویژگی کلیدی یک کلید سلکتوری، قابلیت تعریف وضعیت‌های مختلف برای کنتاکت‌ها در هر حالت است. به عنوان مثال، در یک کلید سه حالته، می‌توان تعریف کرد که در حالت ۱، کنتاکت A بسته و کنتاکت B باز باشد، در حالت ۲ هر دو کنتاکت باز باشند و در حالت ۳، کنتاکت A باز و کنتاکت B بسته شود. این قابلیت، امکان طراحی مدارهای فرمان پیچیده را فراهم می‌کند.

انواع کلیدهای سلکتوری بر اساس عملکرد

• کلیدهای دو حالته (2-Position) :این ساده‌ترین نوع است که برای کاربردهای روشن/خاموش (ON/OFF) یا انتخاب بین دو گزینه (مثلا برق شهر/ژنراتور) به کار می‌رود.
• کلیدهای سه حالته (3-Position): این مدل، پرکاربردترین نوع کلید سلکتوری در صنعت است. معروف‌ترین کاربرد آن، کلید دستی-خاموش-اتوماتیک (Hand-Off-Auto) است:
  • حالت Hand دستی: اپراتور می‌تواند با استفاده از پوش باتون‌ها، سیستم را به صورت دستی کنترل کند.
  • حالت Off خاموش: کل مدار فرمان غیرفعال است.
  • حالت Auto اتوماتیک: کنترل سیستم به یک مدار اتوماتیک مانند PLC یا سنسورها واگذار می‌شود. کاربردهای دیگر شامل کلیدهای چپ‌گرد-خاموش-راست‌گرد برای کنترل جهت چرخش موتورها است.
• کلیدهای چند حالته (Multi-Position) :این کلیدها برای انتخاب بین چندین گزینه مختلف به کار می‌روند. دو مثال بسیار رایج آن‌ها در تابلوهای برق عبارتند از:
  • کلید ولت‌متر: به اپراتور اجازه می‌دهد تا با چرخاندن کلید، ولتاژ بین فازهای مختلف L1-L2, L2-L3, L3-L1 یا ولتاژ هر فاز با نول را بر روی یک ولت‌متر آنالوگ واحد مشاهده کند.
  • کلید آمپرمتر: به همین ترتیب، امکان مشاهده جریان هر یک از سه فاز را بر روی یک آمپرمتر واحد فراهم می‌کند.

انواع کلیدهای سلکتوری بر اساس عملگر

• اهرمی (Lever-Operated) :رایج‌ترین نوع که با یک اهرم کوتاه یا بلند کنترل می‌شود.
• سوئیچ‌دار (Key-Operated) :در این مدل، تغییر حالت فقط با استفاده از یک کلید امکان‌پذیر است. این ویژگی یک لایه امنیتی مهم را اضافه می‌کند و اطمینان می‌دهد که حالت کاری سیستم فقط توسط پرسنل مجاز و آموزش‌دیده قابل تغییر است. این کلیدها برای قفل کردن یک سیستم در حالت تعمیرات یا جلوگیری از راه‌اندازی‌های غیرمجاز ایده‌آل هستند.

نکات مهم در انتخاب یک کلید سلکتوری

• تعداد حالت‌ها (Positions) :اولین قدم، تعیین تعداد وضعیت‌های مورد نیاز برای کنترل مدار است (دو حالته، سه حالته و…).
• نوع و تعداد کنتاکت‌ها: باید دقیقا مشخص کنید که در هر حالت از کلید، به چند کنتاکت باز (NO) و چند کنتاکت بسته (NC) نیاز دارید.
• جریان نامی: کنتاکت‌های کلید باید توانایی عبور جریان مدار فرمان شما را داشته باشند.
• نوع عملگر: بر اساس نیاز عملیاتی و سطح امنیتی مورد نیاز، بین عملگر اهرمی ساده یا سوئیچ‌دار انتخاب کنید.
• درجه حفاظت (IP Rating) :برای تابلوهایی که در محیط‌های مرطوب یا پر گرد و غبار نصب می‌شوند، انتخاب یک کلید با درجه حفاظت بالا مانند IP65 ضروری است.

سخن پایانی

کلیدهای سلکتوری، ابزارهای تصمیم‌گیری در یک تابلو برق هستند. آن‌ها به اپراتور این امکان را می‌دهند که منطق و حالت کاری یک سیستم را به صورت پایدار و مطمئن انتخاب کند. درک تفاوت عملکرد آن‌ها با پوش باتون‌ها و انتخاب صحیح نوع کلید بر اساس تعداد حالت‌ها و ترکیب کنتاکت‌ها، اساس طراحی یک مدار فرمان قابل اعتماد، کارآمد و ایمن است.

برای مشاوره و تامین انواع کلیدهای گردان و سلکتوری از برندهای معتبر، متناسب با پیچیدگی‌های مدار فرمان پروژه شما، با کارشناسان نوآوران برق پارسیان در ارتباط باشید.