در بسیاری از پروژه‌های برق صنعتی، سیستم زمین یا ارتینگ به‌درستی دیده نمی‌شود. نه تابلویی دارد، نه چراغی روشن می‌کند، نه صدایی از آن به گوش می‌رسد؛اما نبود آن می‌تواند فاجعه‌آفرین باشد. عدم اجرای اصولی ارت می‌تواند منجر به آسیب تجهیزات، برق‌گرفتگی کارکنان، و حتی آتش‌سوزی شود. ارتینگ صنعتی چیزی فراتر از کوبیدن چند میله در زمین یا ریختن مقداری نمک و ذغال است. این سیستم باید بر پایه محاسبات فنی، نوع خاک، شرایط محیطی، و استانداردهای بین‌المللی طراحی و اجرا شود. در این مقاله می‌خواهیم بررسی کنیم که چگونه در پروژه‌های صنعتی، ارت را مطابق با استاندارد پیاده‌سازی کنیم و چه عواملی در عملکرد آن مؤثرند.
چرا ارتینگ در صنعت مهم است؟
در محیط‌های صنعتی، به دلیل تنوع بارهای الکتریکی، وجود تجهیزات حساس و احتمال نشتی جریان، ارت دو وظیفه مهم دارد:
تضمین ایمنی افراد
حفاظت از تجهیزات در برابر اضافه ولتاژ و جریان نشتی
مطابق استانداردهای بین‌المللی، هر سیستم باید حداقل یک نقطه زمین مرجع با مقاومت مجاز نسبت به زمین طبیعی داشته باشد. عدم رعایت این موضوع می‌تواند باعث عملکرد نادرست رله‌های حفاظتی، قطع‌نشدن به‌موقع جریان خطا و آسیب جدی به تجهیزات شود.
آشنایی با انواع سیستم‌های ارتینگ
ارتینگ بسته به نوع تأسیسات و استاندارد مورد استفاده، اشکال مختلفی دارد. رایج‌ترین انواع سیستم زمین عبارت‌اند از:
- TN-C و TN-S: پرکاربرد در صنعت؛ TN-S در ایران رایج‌تر است و نول و ارت از هم جدا هستند.
- TT: در پروژه‌هایی که دسترسی به شبکه زمین عمومی ندارند
- IT: در مراکز حساس مانند بیمارستان‌ها یا تجهیزات ابزار دقیق
در ایران، بیشتر پروژه‌های صنعتی از سیستم TN-S بهره می‌برند که ایمنی بیشتری فراهم می‌کند.
استانداردهای بین‌المللی برای طراحی ارت
- IEC 60364-5-54: انتخاب الکترود، سطح مقطع هادی ارت و روش‌های تست مقاومت
- IEEE Std 80: مناسب برای پست‌های فشار قوی و صنایع سنگین، با تمرکز بر ولتاژ گام و تماس
- NFPA 70 (NEC) Article 250: برای حفاظت پرسنل در پروژه‌های آمریکایی
- ISIRI 11031 و ISIRI 7452: استانداردهای ملی ایران هم‌راستا با IEC
محاسبه مقاومت زمین؛ چیزی فراتر از تست چاه
یکی از رایج‌ترین اشتباهات پروژه‌ها، ارزیابی ارت فقط بر اساس تست نهایی مقاومت چاه است. طراحی درست شامل مراحل زیر است:
- بررسی مقاومت خاک از طریق چاه‌های آزمایشی
- انتخاب مناسب نوع و تعداد الکترودها
- محاسبه افت ولتاژ در شرایط خطا
- استفاده از نرم‌افزارهایی مانند ETAP یا CDEGS برای مدل‌سازی دقیق
اجرای اصولی ارت؛ ترکیبی از تجربه و دانش مهندسی
تجربه میدانی نشان می‌دهد اجرای ارت به معنای ریختن مواد شیمیایی یا رعایت عمق چاه نیست. شناخت دقیق مسیر بازگشت جریان خطا، جریان‌های نشتی و طراحی کابل‌کشی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
شرکت‌هایی مانند نوآوران برق پارسیان با اجرای پروژه‌های متعدد صنعتی در استان خراسان رضوی، نشان داده‌اند که رعایت استانداردها و جزئیات فنی، منجر به ارتینگ‌های ایمن، پایدار و دارای عمر مفید بالا می‌شود.
خلاصه
ارتینگ استاندارد یکی از ارکان اصلی ایمنی و بهره‌وری در سیستم‌های برق صنعتی است. رعایت طراحی مهندسی، استانداردهای معتبر، انجام تست‌های فنی و استفاده از تجهیزات مناسب، چهار پایه اصلی یک سیستم ارت کارآمد هستند.
در پروژه‌هایی که ایمنی پرسنل، تداوم عملکرد و حفاظت از سرمایه اهمیت دارد، نباید ارتینگ را نادیده گرفت—چرا که ارت خوب، شاید دیده نشود، اما نتایجش همیشه حس می‌شود.
بدون دیدگاه